Deneyimlerime dayanarak, aile şirketinin ne olduğunu tanımlamanın karmaşık olduğunu söyleyebilirim. Özellikle de aile şirketlerinde var olan birçok sorundan biri, ne olduklarının anlaşılamamasıdır. Diğer bazı sorunlar ise rollerin doğru bir şekilde atanması veya ailenin her bir üyesinin şirket ortamında nerede durduğunun görülmesidir.
Bir aile şirketinin özelliklerinin başka bir şirketten biraz farklı büyüklükte olduğu, işin içinde olanlar tarafından bilinmektedir.
Neyin kime ait olduğunu ve hangi faaliyetlerin böyle bir kişiyi yapması gerektiğini bilmek, şirket ve aile içinde uyumun devam etmesi için önemlidir. Şirket kurucu aşamasındaysa, şirket tarafından üretilen kaynakların nasıl tahsis edileceğini kontrol etmek ve karar vermek onun için kolaydır. Ancak ikinci nesil büyümeye başladığında ve şirkete devam etme arzusu duyduğunda, ilgili kişilerin her birinin rollerinin tanımlanması önemlidir.
Bu karmaşık dünyaya biraz daha fazla bilgi edinmek için aşağıdakileri ekledim.
Burada bir aile şirketini çevreleyen bazı önemli kavramlardan bahsedeceğim.
“Mülkiyetin ve kararların duygusal yakınlığı olan bir grubun üyeleri tarafından domine edildiği bir durumdur.” (Carsud, 1996)
“Mülkiyet kontrolü tek bir ailenin bir üyesine veya üyelerine tahsis edilmiştir.” (Barnes ve Hershon, 1989)
“Bir ailenin sermayenin çoğuna sahip olduğu ve tüm kontrolü elinde bulundurduğu şirket. Aile üyeleri de yönetimin bir parçasıdır ve önemli kararlar alırlar.” (Gallo ve Veen, 1991)
“Ailenin bir sonraki nesline komutası veya kontrolü devredilecek olan şirket”. (Ward, 1995)
“Aile şirketi, bir aile grubunun şirketin genel müdürünü atayabildiği, kurucuların ve haleflerin mülkiyet ve aile yönetiminin kontrolünü sürdürme yönündeki ortak arzusuna dayalı olarak nesiller boyu devamlılık amacıyla tüm iş stratejisini belirlediği bir şirkettir.” (Crown, 2004)
“Aile şirketi, birkaç aile üyesinin sahip olarak yönetim veya aktif sorumluluk üstlendiği herhangi bir işletmedir. İkisine ait veya bir gün onlara ait bir işte ailenizden biriyle çalışıyorsanız, bir aile şirketine sahipsiniz demektir. Bir aile şirketinin özü, kanın paylaşılması, iş ve şirketin sahipliğidir. ” (Jaffe, 1991)
Aile şirketi kavramı, vurgulanmak istenen husus daha çok aile kurumuyla bağlantılı olduğunda, aynı zamanda bir aile ilişkisini paylaşan, belirli bir işletmeye, varlıklara veya iş organizasyonuna sahip olan, kontrol eden ve/veya yönlendiren insan grubu için kullanılır.
Bir aile şirketinin ne olduğu göz önüne alındığında, neyi kontrol ettiklerini anlamanız gerekir. Aile şirketi, profesyonel ve kişisel olmak üzere çeşitli düzeylerde ilişkiler sürdürür. Aile şirketlerinin karmaşıklığı özellikle bu ilişkilerde yatar.
Aileler, genetik miras, biyolojik bağlar ve yakınlıklarla bir araya gelen, aynı kalıtsal yapıya ait bir grup insandır. Bileşenleri, genel olarak, doğrudan torunları, eşleri ve birlikte yaşayanları içerir.
“Mülkiyetin veya kontrolün çoğunluğunun tek bir ailede olduğu ve iki veya daha fazla aile üyesinin dahil olduğu veya zamanında katıldığı bir aile şirketi olarak tanımlıyoruz.” (Rosenblat, De Mik, Anderson ve Johnson, 1985)
Ekonomik hedefler tarafından yönlendirilen şirket, çok farklı roller oynayan insanlardan (hissedarlar, yöneticiler, çalışanlar) oluşan ve çevrelerindeki diğer sosyal kuruluşlarla (müşteriler, tedarikçiler, finansal aracılar ve kamu idareleri) etkileşim içinde olan bir organizasyondur ve aynı zamanda hedefleri ve belirli zorlukları vardır ve belirli bir değerler dizisi ile doludur.
Bu tür bileşik unsurlar, aile şirketini oluşturan özel bağı oluşturur.
Bir aile şirketinin ne olduğunu daha iyi anlamak için üç daireden oluşan bir model oluşturulmuştur. Bu dairelerin her biri aileyi, mülkü ve işletmeyi temsil etmektedir. Üç çember modeli Tagiuri ve Davis (1982) tarafından tüm aile işletmelerinde ortaya çıkan çeşitli durumları tanımlamak amacıyla geliştirilmiştir. Bu sistem şirket, mülk ve aileye dayanmakta olup, her bir daire aile şirketi ile ilişkilerinde belirli özelliklere sahip bir grup insanı temsil etmektedir. Dairelerin kesişme noktalarında, her iki özelliğe veya tüm özelliklere sahip kişiler bulunabilir.
1,2 veya 3. gruplar sadece aile, mülk veya iş ile bağlantısı olan kişilerdir. 4, 5 ve 6, aileye ait, şirkete ait ve şirket-aile karışımı. Son olarak, 7. kesişimde bulunanlar üç özelliğe sahip olanlardır. Normalde kurucu bu üç özelliğe de sahip olan kişidir.
Herhangi bir mülke sahip olmayan veya şirkete katılmayan aile üyelerinden oluşan insan grubudur.
Aile şirketinde çalışmadan hisse sahibi olan aile üyeleridir.
Aile olmadan aile şirketinde hisse sahibi olan veya şirkette çalışan kişilerdir.
Hissesi olan ve şirket bünyesinde çalışan aile üyesi olmayan kişiler.
Kurum bünyesinde çalışan ve aile üyesi olmayan veya hisse sahibi olan çalışanlar.
Şirkette herhangi bir pozisyonda çalışan ve aile üyesi olan ancak hisse senedi olmayanlar.
Üç dairenin kesişiminde hisse sahibi olanlar, şirkette belli bir pozisyon ve aile bağları bulunmaktadır.
Şirketle ilgili kişilerin listesini oluşturun. Hissedarları, güven çalışanlarını, aile ve çocukları, kardeşleri veya ebeveynleri içermelidir.
Kişiye karşılık gelen numarayı atayın. Örnek: Antonio hissedar ve aile üyesiyse ancak şirkette çalışmıyorsa 4 (Aileye Ait) olarak atanır. Veya Martin şirkette çalışıyorsa, ancak aile üyesi değilse ve hissedar değilse 3. (Şirket) olarak atanır.
Cevaplanması gereken soru, şimdi bu listeyle ne yapacağım? Rolleri tanımlamak, bir aile şirketini organize etmenin sadece ilk adımıdır. İnsanların şirkette nerede durduklarını belirlemek için diyagramdaki rolleri alın. Diyalog ve sürekli iletişim, hangi pozisyonda olduklarını unutmamak için önemlidir.
Bu şirketlerin gelişimi basit bir listeden çok daha karmaşıktır, bu nedenle aşağıdaki maddelerde aile şirketi dünyasının ne olduğunu tamamlamaya devam etmeyi umuyoruz.
Bir aile şirketi stratejisi belirlemek, aile şirketinin uzun vadeli ve sürdürülebilir büyümesini sağlamak için önemlidir.
Çoğu küçük işletme, belirli büyüklükteki bir işletmenin aile tarafından daha kolay kontrol edilebilmesi nedeniyle aile işletmesi olarak da nitelendirilmektedir.
Kuşkusuz, aile şirketleri farklı sektörlerden olabileceği gibi, benzer ayırt edici niteliklere ve özelliklere de sahip olabilirler.
Üç çember modelinde daha önce de belirttiğimiz gibi, bir aile şirketini çevreleyen insanların özelliklerini geniş bir açıdan tanımlar, ancak aile şirketinin işletmenin stratejik yönetimi üzerinde etkisi olan özellikleri de vardır.
Aile şirketlerinin iş planlarına bir sonraki iş neslinin arzularıyla uyumlu bir yol dahil etmeleri, gelecekte de devam edebilecek başarılı bir iş sürdürmek için önemlidir.
Aile şirketlerinin aşağıdaki özellikleri iş stratejisi üzerinde etkili olmaktadır.
Aile şirketlerinin özellikleri arasında, içinde bulundukları iş kuşağına göre kategorize edilebilmeleri de vardır.
İlk nesil, ailenin temellerini atan ve işi sıfırdan kuran kişilerdir.
İkinci nesil kurucuların çocuklarıdır ve esas olarak organizasyondaki amaçları aile şirketini korumak, geliştirmek ve büyümesini hızlandırmaktır. Bu kuşak halihazırda işe yarayan ve iş başarısı kanıtlanmış bir iş modeline sahiptir, bu nedenle sektördeki iş uygulamalarına göre iş profesyonelleşmesini sağlamak onların odak noktası olmalıdır
Üçüncü nesil, birinci neslin büyük çocuklarının dahil olması durumunda daha karmaşık bir yapıya sahiptir, çünkü zaten aralarında farklı mikro kültürleri dahil ediyoruz.
Bu nedenle, sağlıklı bir stratejik yönetim ve büyümenin sürdürülebilmesi için aile yönetişim yapılarının oluşturulması önemlidir.
Aile şirketleri genellikle pazarın bir noktasında yenilikçi olan yüksek başarılı ve hırslı kişiler tarafından yönetilir.
Girişimci bir ailenin temel özellikleri arasında toplumlarına örnek olmaları ve pazarlarına hizmet eden yenilikçi işletme sahipleri olmayı hedeflemeleri yer almaktadır.
Aile şirketlerinin bir diğer özelliği de ailenin sahip olduğu değerlerin işletmeye içsel olarak aktarılmasıdır.
Eğer aile anlayışlı, cesur ve dirençli olma özelliklerine sahipse, bu özellikler organizasyon boyunca yayılacaktır.
Ailenin kendi çevresi içinde nasıl davrandığı, aile şirketinin kurumsal kültürü üzerinde de etkili olacaktır.
Aile ortamında uyumun olduğu bir iş bağlamında, büyümek için daha müreffeh bir ortam yaratacaktır.
Aile şirketlerindeki sorunlar genellikle işin kendisinden değil, aile içinde ortaya çıkabilecek çatışmalardan kaynaklanır.
Birinci nesil çoğunlukla evli çift veya sadece bir kişi tarafından yönetilmektedir. Aile şirketleri çoğunlukla şahıs şirketi olduğundan, kararlar tek bir kişi tarafından alınır.
Çocuklar henüz küçükken işle neredeyse hiç bağlantıları olmuyor, ancak ikinci nesil büyüyüp evlendikçe bu, farklı zihniyetlere sahip çiftler yetiştirmek anlamına geliyor.
Şimdi birinci ve ikinci nesil ailelerle ilgilenmekten bahsediyoruz.
Özellikle kişisel ve profesyonel planlarını etkili bir şekilde iletmezlerse, aile çatışmaları ortaya çıkacaktır.
Sabırsız, tembel, otoriter, dürüst olmayan veya bencil kişiler varsa, bu durum aile çekirdeği içinde tartışmalara yol açabilir ve işin dengesini bozabilir.
Aile değerlerini doğru belirlemiş ve önceki neslin başarılı bir iş kurma çabasının bilincinde olan çocuklara sahip bir aile, işin uzun ömürlü olmasını sağlayabilir.
Aksi takdirde, zarar görmüş bir aile ortamı kendi tuzağına düşerek başarılı bir işe sahip olmayı zorlaştıracak veya daha uzun sürecektir.
Aile şirketlerinin önemli bir özelliği, bir aile yönetişim yapısı oluşturmuş olmalarıdır.
Aile üyeleri arasında işbirliğine dayalı bir zihniyet oluşturan bir aile şirketi, geleceğe yönelik daha iyi bir iş stratejisi belirleyebilir.
Aile yönetimi otoriter olduğunda, bu durum iş iletişiminde kopukluklara yol açabilir.
Bu nedenle, iş çatışmalarını azaltmak için farklı seviyelerde organize, profesyonel ve samimi bir yapıya sahip olmak önemlidir.
Halefiyet planlaması, birinci nesil ikinci nesil tarafından devralınmaya hazır olduğunda veya bir sonraki nesil söz konusu olduğunda gereklidir.
Halefiyet planlaması hemen ele alınan bir süreç değildir, normalde süreç yıllar alabilir çünkü bir sonraki neslin aile işletmelerinin kontrolünü ele almaya hazırlanması gerekir.
Bu, aile şirketlerinin temel özelliklerinden biridir, çünkü bu en çok onların başına gelen bir süreçtir.
Başka bir karar alınmadığı sürece aile sahipliği aynı grup içinde devam eder.
Sürdürülebilir bir gelecek hedefiyle aile temelleri üzerinde doğru bir halefiyet planlaması yapılmalıdır.
Şu anda dünya çapındaki aile şirketlerinin ortalama %70’i ikinci neslin geçişi ile başarıya ulaşıyor, ancak yaklaşık %13’ü üçüncü nesle geçiş yapıyor.
Bu sayıyı artırmak için birçok faktör söz konusudur, çünkü aile üyelerinin istekleri de buna dahildir.
Odak noktası, oluşturdukları marka bir noktada yok olsa bile, aile kontrolündeki servetin doğru aile şirketi stratejisiyle zaman içinde büyümesi olmalıdır.
Ancak bu başarılı markalar, aile üyelerinin zaman içinde geliştirdikleri yeni girişimlerden bağımsız olarak, aile kontrolü altında kalan ve iş portföylerine dahil edilen markalardır.
Bir önceki neslin işe başladığı sektörle hiç ilgilenmeyen aile üyeleri olduğunda, aile girişimci bir zihniyete sahip ve iş fırsatları bulabilen girişimci bir aile geliştirmeye odaklanmalıdır.
Önde gelen bir aile şirketinin yenilikçi ve yaratıcı olma özellikleri, pazar ihtiyaçlarını kolayca tespit edebilir ve pazara nasıl hizmet edileceğini araştırabilir.
Bu şekilde yeni nesil girişimciler yeni işlerine başlayabilir, ancak aynı zamanda aile şirketi stratejisinin know-how’ını da yanlarına alabilirler.
Bir aile üyesinin birinci kuşak olması, ona tıpkı kurucular gibi sıfırdan ve istediği sektörde bir iş kurma deneyimi kazandıracaktır.
Yeni işletmelerin kurulmasıyla aile işletmesi konsolide edilmeye ve aynı gruptaki işletmelerin aile mülkiyeti olarak kalmaya başlar.
Bunlar, kuşaklar ve akranlar arasında düşünce farklılıkları olacağından, üyeler arasında eğitilmesi gereken bazı önemli aile değerleridir.
Aile şirketleri, sorunların nasıl çözüleceği konusunda farklı fikirlerle karşılaşacaktır ve ilerlemek için nasıl devam edileceği konusunda bir anlaşma olmalıdır. Betterhelp.com, aile şirketleri için yararlı olabilecek çatışma çözümü ve aile dinamikleri için danışmanlık hizmetleri ve aile terapisi sunmaktadır.
Aile şirketleri, ileriye doğru hareket edebilmek için birlik içinde çalışmalıdır.
Harika bir aile şirketi stratejisi için yapılması gereken bir diğer önemli ipucu da harcamalar için bütçe belirlemektir.
Ne yazık ki aile şirketlerinin sorunu, işletme sahiplerinin aile şirketinin nakdini kendi nakdi sanmasıdır.
Bir işletme üzerinde aile mülkiyetine sahip olmak, işletmenin nakit parasını kendi paraları gibi kullanabilecekleri anlamına gelmez.
Aile şirketinde çalışan aile üyelerinin maaş bordroları için bir bütçe belirlemek önemlidir.
Bunun yanı sıra, yapacakları yatırım ve ne kadar bütçe ayıracakları konusunda bir iş planı yapmaları da önemlidir.
Girişimci bir ailenin temel avantajlarından biri, birkaç yıllık plan yapabilmeleri ve işin geleceği hakkında karar verenler sadece aile hissedarları olduğu için daha fazla aile kontrolü olmasıdır.
Elbette, aile üyeleriyle konuşup isteklerinin ne olduğunu görmek önemli olacaktır, ancak belirtildiği gibi, girişimci ruha sahiplerse, olgun bir aile işletmesine dönüşene kadar kendi küçük işletmelerini kurmaları da daha olasıdır.
“Aile şirketi, bir aile grubunun şirketin genel müdürünü atayabildiği, kurucuların ve haleflerin mülkiyet ve aile yönetiminin kontrolünü sürdürme yönündeki ortak arzusuna dayalı olarak nesiller boyu devamlılık amacıyla tüm iş stratejisini belirlediği bir şirkettir.” (Crown, 2004)
Küçük aile şirketi, mülkiyetin bir ailenin elinde olduğu ve 250’den az çalışanı olan şirkettir.
Aile üyelerinin uygun şekilde yönetilmemesi ve bağlılık göstermemesi, işletmenin kendisini olumsuz yönde etkileyebilir.
Çalışmayan aile üyelerinin maaş bordrosuna dahil edilmesi, işletmenin nakit akışının ailenin nakit akışı olarak kullanılması, uygun bir iş planı, misyon ve vizyon belirlenmemesi gibi uygulamalar aile işletmelerinin kurumu etkileyebilecek dezavantajlarından bazılarıdır.
Harvard Business School’un 2012 yılında yaptığı bir araştırmaya göre, aile şirketlerinin yaklaşık yüzde 70’i başarısız oluyor ya da ikinci kuşak devralma şansı bulamadan satılıyor.(Bizjournal, 2021)
Aile şirketleri genellikle başarısız olur ve boşanmayla sonuçlanır çünkü: